1. Στις 11 Ιουνίου εκδόθηκε η κοινή υπουργική απόφαση (κ.υ.α.) που έκλεισε την ΕΡΤ. Για την ακρίβεια, αυτή η κ.υ.α. προβλέπει έξι πράγματα:
(α) Καταργείται η ΕΡΤ Α.Ε. και οι θυγατρικές της,
(β) Διακόπτεται η μετάδοση...
...ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, η λειτουργία διαδικτυακών ιστοτόπων και κάθε άλλη δραστηριότητά της.
(γ) Μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στο Δημόσιο η περιουσία της.
(δ) Παραμένουν ανενεργές, έως τη σύσταση νέου φορέα, οι συχνότητές της.
(ε) Λύονται όλες οι συμβάσεις εργασίας του απασχολούμενου προσωπικού.
(στ) Λήγει η θητεία όλων των οργάνων διοίκησής της.
Η απόφαση αυτή εκτελέστηκε με τον τρόπο που όλοι είδαμε. Την επομένη, οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ, θεωρώντας ότι είναι παράνομη, προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας και ζητούν την ακύρωσή της. Αν το Συμβούλιο της Επικρατείας κάνει δεκτούς τους λόγους που προβάλλουν οι εργαζόμενοι, αν δηλαδή κρίνει ότι πράγματι είναι παράνομη η κ.υ.α., τότε έχει την εξουσία να την ακυρώσει.
2. Μαζί με την αίτηση ακυρώσεως, οι εργαζόμενοι υπέβαλαν και αίτηση αναστολής εκτελέσεως. Και μαζί μ’ αυτήν, αίτημα για προσωρινή διαταγή. Τί σημαίνουν αυτά; Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που θα κρίνει οριστικά τη νομιμότητα της κ.υ.α. θα εκδοθεί, στην καλύτερη περίπτωση, μετά από μερικούς μήνες. Εάν όμως, μετά από μερικούς μήνες, δικαιωθούν οι εργαζόμενοι και ακυρωθεί η κ.υ.α., αλλά έχουν εντωμεταξύ δημιουργηθεί τετελεσμένα που δεν μπορούν να ανατραπούν (π.χ. μεταβιβάστηκε η περιουσία ή εκχωρήθηκαν οι συχνότητες της ΕΡΤ), τότε δεν θα είναι πια δυνατή η «φυσική» αποκατάσταση της νομιμότητας, δηλαδή η επάνοδος στην προτέρα κατάσταση, αυτή που υπήρχε πριν να διαταραχθεί από την πράξη που κρίθηκε παράνομη. Με την αίτηση αναστολής οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ ζητούνε να σταματήσει προσωρινά (να «ανασταλεί») η εκτέλεση της κ.υ.α., προκειμένου να μη δημιουργηθούν ανεπανόρθωτες καταστάσεις από αυτήν, έως ότου κριθεί εάν είναι ή δεν είναι νόμιμη.
Για το αν θα δοθεί ή όχι αναστολή εκτελέσεως αποφασίζει η Επιτροπή Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας, που είναι μια επιτροπή που απαρτίζεται από τον Πρόεδρο (ή έναν Αντιπρόεδρο) και δύο ακόμη δικαστές. Η απόφαση της Επιτροπής Αναστολών είναι συνοπτική και, βεβαίως, προσωρινή. Ισχύει μόνο μέχρις ότου το Δικαστήριο αποφασίσει οριστικά, στην «κύρια» δίκη, για τη νομιμότητα της πράξης. Επίσης, είναι μια απόφαση για την οποία η Επιτροπή δεν χρειάζεται να πάρει θέση για τη νομιμότητα της πράξης. Υπάρχει δύο λόγοι για τους οποίους μπορεί να δοθεί αναστολή εκτελέσεως. Ο ένας είναι να κρίνει η Επιτροπή ότι η αίτηση ακυρώσεως είναι προδήλως βάσιμη. Εδώ βεβαίως η Επιτροπή παίρνει θέση, αν και αυτό δεν χρειάζεται να είναι ένα συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει με βεβαιότητα –αρκεί η πιθανολόγηση. Σε κάθε περίπτωση, η εκτίμηση αυτή, για την «πρόδηλη» βασιμότητα, δεν δεσμεύει το Δικαστήριο που θα κρίνει στη συνέχεια τη νομιμότητα της πράξης στην κύρια δίκη. Ο άλλος λόγος αναστολής είναι να κρίνει η Επιτροπή ότι η εκτέλεση της πράξης θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη ή δυσχερώς επανορθώσιμη βλάβη στους αιτούντες σε περίπτωση που αυτοί τελικά δικαιωθούν αργότερα. Εδώ δεν χρειάζεται καν να πάρει θέση για τη νομιμότητα της πράξης.
Το πρόβλημα είναι ότι, ακόμη και μ’ αυτή τη συνοπτική και ταχεία διαδικασία, η απόφαση της Επιτροπής Αναστολής θα εκδοθεί, στην καλύτερη περίπτωση, σε μερικές εβδομάδες. Ακόμη και μέσα σε λίγες εβδομάδες όμως μπορεί να υπάρξει ανεπανόρθωτη βλάβη. Υπάρχει, για το λόγο αυτόν, μια ακόμη πιο ταχεία διαδικασία: το αίτημα προσωρινής διαταγής αναστολής εκτελέσεως. Αυτή τη χορηγεί μόνος του ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου ή ένας Αντιπρόεδρος. Για να αποφασίσει αρκούν λίγες μέρες μόνο. Και μπορεί να «παγώσει» (να αναστείλει) την πράξη, για έναν από τους δύο λόγους που είπαμε, μέχρι να αποφασίσει η Επιτροπή Αναστολών. Μ’ αυτή τη διαδικασία εκδόθηκε στις 17 Ιουνίου η απόφαση (για την ακρίβεια: «προσωρινή διαταγή») του Προέδρου του ΣτΕ με την οποίο χορηγήθηκε μερική αναστολή εκτελέσεως της κ.υ.α.
3. Τί λέει η προσωρινή διαταγή; Ας δούμε καταρχάς τί δεν λέει. Δεν λέει τίποτε για το αν είναι νόμιμη ή παράνομη η κ.υ.α. Δεν λέει τίποτε για το αν είναι ή δεν είναι βάσιμη η αίτηση ακυρώσεως των εργαζομένων στην ΕΡΤ. (Εδώ μια παρένθεση: και μόνο το γεγονός ότι δόθηκε προσωρινή διαταγή, κάτι που όσοι γνωρίζουν τα πράγματα ξέρουν πόσο δύσκολο είναι, έχει πάντως τη σημασία του). Δεν λέει απολύτως τίποτε για την πράξη νομοθετικού περιεχομένου, στην οποία βασίζεται η κ.υ.α. –και η οποία αποτελεί βεβαίως το μείζον πολιτικό και συνταγματικό θέμα.
Τί λέει λοιπόν η προσωρινή διαταγή; Λέει καταρχάς ότι αναστέλλει την κ.υ.α., αλλά εν μέρει μόνο. Ποιο μέρος της αναστέλλεται; Το μέρος εκείνο που προβλέπει διακοπή των εκπομπών και ανενεργές τις συχνότητες. Δηλαδή δύο από τα έξι σημεία της κ.υ.α. που προαναφέρθηκαν (παραπάνω, στο 1), τα σημεία β΄ και δ΄. Αυτά έκρινε ο Πρόεδρος του ΣτΕ ότι δεν πρέπει να εκτελεστούν μέχρις ότου αποφασίσει η Επιτροπή Αναστολών. Για ποιο λόγο; Διότι χωρίς εκπομπές και χωρίς συχνότητες παύει να επιτελείται η εκ του νόμου προβλεπόμενη συμβολή δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα στην ενημέρωση, τη μόρφωση και την ψυχαγωγία του ελληνικού λαού. Εδώ υπάρχει κάτι πολύ ενδιαφέρον: Από πού προκύπτει αυτή η νόμιμη, η εκ του νόμου, υποχρέωση; Από το άρθρο 2 του ν. 1730/1987, λέει η προσωρινή διαταγή. Ποιος είναι αυτός ο νόμος; Είναι ο ιδρυτικός νόμος της ΕΡΤ (!). «Μα, η ΕΡΤ δεν καταργήθηκε;», θα ρωτήσετε. Κρατήστε το αυτό.
Για τα υπόλοιπα τέσσερα σημεία της κ.υ.α., ο Πρόεδρος του ΣτΕ δεν έκρινε απολύτως τίποτε. Ούτε ότι είναι νόμιμα ούτε ότι είναι παράνομα. Τα υπόλοιπα τέσσερα σημεία, επομένως, (κατάργηση της ΕΡΤ, μεταβίβαση της περιουσίας της, απόλυση του προσωπικού και λήξη της θητείας της διοίκησης) απλούστατα απουσιάζουν από το συλλογισμό της προσωρινής διαταγής. Και, βεβαίως, αυτά τα υπόλοιπα σημεία δεν αναστέλλονται. Θεωρητικά, μπορούν να συνεχίσουν να εκτελούνται.
4. Για να δούμε όμως τί γίνεται με εκείνα τα δύο σημεία της απόφασης (διακοπή εκπομπών και ανενεργές συχνότητες) που ανεστάλησαν. Είναι, ελπίζω, σαφές σε όλους ότι, εφόσον η προσωρινή διαταγή ανέστειλε κατά το μέρος αυτό την εκτέλεση της κ.υ.α., η διατήρηση της παρούσας κατάστασης είναι ευθέως παράνομη και μάλιστα διπλά: αφενός δεν έχει νόμιμο έρεισμα (διότι ανεστάλη το νόμιμο έρεισμα της διακοπής των εκπομπών και του σήματος) και αφετέρου παραβιάζει δικαστική απόφαση –κατά παράβαση της υποχρέωσης που από το άρθρο 95 παρ. 5 του Συντάγματος έχει η διοίκηση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις.
Η διοίκηση έχει, επομένως, υποχρέωση να συμμορφωθεί προς την προσωρινή διαταγή του Προέδρου του ΣτΕ. Πώς; Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο. Και αυτό είναι το σημείο όπου διακινούνται οι πιο τερατώδεις (παρ)ερμηνείες. Πώς πρέπει να συμμορφωθεί η διοίκηση; Λάθος ερώτημα. Το σωστό είναι: Πώς μπορεί να συμμορφωθεί η διοίκηση; Δικαιούται άραγε να παρανομήσει, για να συμμορφωθεί; Μήπως η προσωρινή διαταγή «παρέχει» νέες εξουσίες στη διοίκηση, εξουσίες που αλλιώς δεν θα είχε, αλλά τις «αποκτά» λόγω και ενόψει της προσωρινής διαταγής; Η μόνη –αν βεβαίως εξακολουθούν να έχουν, με όλα όσα γίνονται, οποιαδήποτε σημασία τα νομικά– απάντηση στο ερώτημα είναι: Η διοίκηση μπορεί να συμμορφωθεί μόνο με νόμιμο τρόπο, μόνον εντός της νομιμότητας. Η διοίκηση είναι πάντοτε, ακόμη κι όταν πρέπει να συμμορφωθεί σε μια δικαστική απόφαση, υποχρεωμένη να ενεργεί secundum legem και intra legem, υπό τον νόμο και εντός του νόμου –όπως λέγανε οι παλιοί.
Στα διάφορα «σενάρια» (γιατί περί αυτού πρόκειται) που διακινούνται γίνεται λόγος για περιορισμένο αριθμό προσλήψεων που θα κάνει είτε το Υπουργείο Οικονομικών είτε ο εκκαθαριστής της ΕΡΤ, προκειμένου να επαναλειτουργήσει προσωρινά η δημόσια ραδιοτηλεόραση. Μα, το Υπουργείο Οικονομικών, ως εκπρόσωπος του ελληνικού Δημοσίου, έχει αποκτήσει απλώς την κυριότητα επί των περιουσιακών στοιχείων της ΕΡΤ. Από καμία διάταξη νόμου δεν προκύπτει οποιαδήποτε «αρμοδιότητά» του για τη διαχείριση ραδιοτηλεοπτικών μονάδων. Ομοίως, ο εκκαθαριστής της ΕΡΤ είναι αυτό που λέει η λέξη: εκκαθαριστής. Ούτε αυτός έχει οποιαδήποτε εξουσία διαχείρισης. Βάσει ποιας νομοθεσίας άραγε θα προχωρήσουν σε προσλήψεις; Βάσει ποιας νομοθεσίας θα αναθέσουν τη διαχείριση των καναλιών; Βάσει ποιας νομοθεσίας θα γίνονται ακόμη και οι πιο απλές τρέχουσες διαχειριστικές ενέργειες; Έστω και μία λάμπα να χρειαστεί να αγοράσουν, από ποιο κονδύλι ποιού προϋπολογισμού θα πληρωθεί;
Μόνον ένας τρόπος, επομένως, υπάρχει για να εφαρμοστεί η προσωρινή διαταγή. Θα έπρεπε να είναι προφανής, αν δεν ζούσαμε σ’ αυτό το ατέλειωτο θέατρο του παραλόγου. Ο μόνος νόμιμος τρόπος να εφαρμοστεί η προσωρινή διαταγή είναι και ο πιο απλός: Η (διοικητική) αναστολή της κ.υ.α. της 11ης Ιουνίου, δηλαδή η έκδοση μιας νέας κ.υ.α. από τους ίδιους συναρμόδιους υπουργούς, που θα αναστέλλει προσωρινά την προηγούμενη. Δεν χρειάζεται να λέει τίποτε άλλο πέραν από αυτό: «Σε συμμόρφωση προς την από 17.6.2013 προσωρινή διαταγή του Προέδρου του ΣτΕ, αναστέλλουμε προσωρινά, και μέχρις εκδόσεως της απόφασης της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ, την υπ’ αριθ. ΟΙΚ.02/11.6.2013 απόφαση του Υπουργού στον Πρωθυπουργό και του Υπουργού Οικονομικών ‘Κατάργηση της δημόσιας επιχείρησης ΕΡΤ - Α.Ε.’».
Για να το πούμε αλλιώς: η αναστολή, με την προσωρινή διαταγή του Προέδρου του ΣτΕ, των δύο σημείων της κ.υ.α. κατέστησε την απόφαση πρακτικά ανεφάρμοστη στο σύνολό της. Η μόνη νομικά εφικτή διέξοδος είναι η προσωρινή αναστολή της κ.υ.α. στο σύνολό της και η, προσωρινή πάντα, επάνοδος στο προηγούμενο νομικό καθεστώς. Καταλάβατε τώρα γιατί στην διαταγή του ο Πρόεδρος του ΣτΕ ως νομική βάση επικαλείται τον ιδρυτικό νόμο της –υποτίθεται, καταργημένης– ΕΡΤ;
*O Ακρίτας Καϊδατζής είναι Λέκτορας Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.
