Πολιτική και Αγορές

22.12.11

Shall I bend low and in a bondman's key,
With bated breath and whisp'ring humbleness,
Say this:
"Fair sir, you spet on me Wednesday last,
You spurn'd me such a day, another time
You call'd me dog; and for these courtesies
I'll lend you thus much moneys"?

(Shylok in The Merchant Of Venice Act 1, scene 3)

Tου Γρηγόρη Φαρμάκη*

Όταν οι μονάρχες της Ευρώπης ανακάλυπταν ότι μπορούσαν να χρηματοδοτούν τους, συχνά ανόητους, πολέμους τους με δάνεια από τους μεγάλους τραπεζίτες του 17ου αιώνα, ανακάλυπταν σχεδόν ταυτόχρονα και την κοσμική ασέβεια του χρήματος απέναντι στην ελέω Θεού εξουσία τους. Η φράση «η πολιτική είναι πάνω από τις αγορές» πρέπει να πρωτοειπώθηκε εκείνη την εποχή, μάλλον στα γαλλικά, από κάποιον εξοργισμένο...


...chancellor of the exchecker, που ανακάλυπτε ότι οι δυσβάσταχτοι φόροι των υπηκόων δεν επαρκούσαν για την αποπληρωμή του βασιλικού χρέους.

Όμως και οι τραπεζίτες ανακάλυπταν ότι, όπως και ο Σαϋλοκ, δεν θα μπορέσεις τελικά ποτέ να πάρεις «μία λίμπρα σάρκας» από το κορμί ενός χρεωκοπημένου μονάρχη - ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, του λαού του. Όταν ο Μονάρχης δεν πλήρωνε το χρέος του, όπως έκανε τακτικά ο Φίλιππος ο Β' της Ισπανίας και οι διάδοχοί του στους Γενοβέζους και Φλαμανδούς τραπεζίτες τους - καταδικάζοντας μάλιστα έτσι ολόκληρες εμπορικές αγορές σε πιστωτική ασφυξία και ύφεση - οι Τραπεζίτες συνειδητοποιούσαν ότι δεν τους συνέφερε να υλοποιήσουν την μοναδική απειλή που επέσειαν: ότι δεν θα ξαναδανείσουν. Η πολιτική έπαιρνε την ρεβάνς από τις αγορές και το PSI είχε γεννηθεί.

Βέβαια οι Ισπανοί βασιλείς ήταν απόλυτοι μονάρχες, και αυτό το πλήρωναν με υψηλά επιτόκια και περιορισμούς στο ύψος του δανεισμού τους. Ως φαίνεται, η έλλειψη θεσμών διαφάνειας και ελέγχου είχε από τότε υπαρκτό χρηματοοικονομικό κόστος. Στην Αγγλία αντίθετα, όπου μετά την Ένδοξη Επανάσταση του 1688, το κοινοβούλιο μπορούσε πια να θέτει περιορισμούς στο χρέος που αναλάμβανε η Μοναρχία, τα επιτόκια δανεισμού ήταν χαμηλότερα και τα όρια υψηλότερα. Οι αγορές της εποχής ανακάλυπταν με ευχαρίστηση ότι ήταν πιο ασφαλές να δανείζουν σε κυβερνήσεις που λειτουργούσαν υπό θεσμικούς ελέγχους. 

Τόσο πιο ασφαλές, που λέγεται μάλιστα ότι οι Τραπεζικοί οίκοι ήταν από τους παράγοντες που στήριξαν ενσυνείδητα και σθεναρά την μετάβαση των Ευρωπαϊκών κρατών από προσωποπαγείς απολυταρχικές μοναρχίες σε συνταγματικές κοινοβουλευτικές μοναρχίες έως και τον 19ο αιώνα, ακριβώς γιατί αυτού του είδους η νομιμοποίηση και ο θεσμικός έλεγχος της πολιτικής εξουσίας προστάτευε τα μεγάλα δάνεια που έδιναν σε ριψοκίνδυνες κυβερνήσεις. Όταν στις 31 Ιουλίου 1830 ο Δούκας της Ορλεάνης αποκαθιστούσε για μια ακόμα φορά την Δημοκρατία σε μια χρεωκοπημένη Γαλλία, ήταν ο τραπεζίτης Laffitte που ύψωνε την τρικολόρ στο Δημαρχείο του επαναστατημένου Παρισιού υπό τις ιαχές των indignés-αγανακτισμένων της εποχής. Οι αγορές άλλως τε ήξεραν ότι η Δημοκρατία είναι, εκτός των άλλων, και πιο ασφαλής και πιο επικερδής· δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να παίξουν τον ρόλο της μαμής της Ιστορίας μαζί με την Επανάσταση.

Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, οι διεθνείς αγορές χρήματος είναι πια πολύ πιο απρόσωπες και πολύπλοκες απ'ότι στις εποχές όπου ένας τραπεζίτης μπορούσε να επηρεάσει άμεσα τις πολιτικές εξελίξεις. Παρασύρονται σε φούσκες και με την ίδια επιπολαιότητα κοπαδιού αφήνονται στον πανικό. Το ίδιο όμως ακριβώς και οι αγορές πολιτικής. Το κρατικό χρέος χρηματοδοτεί πια σπάνια επιπόλαιους πολέμους, αλλά πολύ συχνά επιπόλαιες πολιτικές. Ποιός ξέρει, μπορεί σε δυο αιώνες από σήμερα, οι άνθρωποι να μελετούν το πως οι αγορές έπαιξαν πάλι τον ρόλο της μαμής της Ιστορίας, αυτήν την φορά ίσως καλύτερα κι απ'την Επανάσταση.

*  Ο Γρηγόρης Φαρμάκης (@gregoryfarmakis) είναι Μηχανολόγος Μηχ. ΕΜΠ - Δ/νων Σύμβουλος της Agilis ΑΕ Στατιστικής και Πληροφορική. Το άρθρο δημοσιεύεται για πρώτη φορά στην Παραπολιτική, στο πλαίσιο του αφιερώματος με τον τίτλο "Τι είναι οι αγορές;".