Του Προκόπη Δούκα*Κανονικά (και απλοϊκά), οι χρηματαγορές θα έπρεπε να είναι το άθροισμα των ανθρώπων και οργανισμών, που έχουν ρευστό πλούτο να δανείσουν. Ή για την ακρίβεια, αυτών που έχουν ένα κεφάλαιο, από το μικρότερο ως το μεγαλύτερο - και επιθυμούν να το “επενδύσουν”. Να αποκτήσουν δηλαδή τα δυνατόν μεγαλύτερα έσοδα, αντί να αφήνουν τα λεφτά τους “να κάθονται”. Το κοινωνικό σύνολο επωφελείται, υπό κανονικές συνθήκες, γιατί έτσι, με το κίνητρο του κέρδος, το χρήμα κινείται και χρηματοδούνται παραγωγικές δραστηριότητες.
Η λειτουργία του συστήματος, που δεν ονομάστηκε τυχαία “καπιταλισμός”, εμπεριέχει μια βασική ανισότητα: Όποιος έχει μεγαλύτερο κεφάλαιο, λογικά θα βγάλει και περισσότερα λεφτά από το δανεισμό ή την επένδυση. Τα λεφτά έρχονται στα λεφτά, κατά τη λαϊκή ρήση - καμία σοφία μέχρι εδώ.
Ούτε αξιοκρατία όμως εμπεριέχει: Είναι πιθανό, αυτός που έχει ή βγάζει τα περισσότερα, να μην είναι απαραίτητα ο πιο μορφωμένος, η πιο αξιόλογη...
...προσωπικότητα, ο πιο ικανός, εμπνευσμένος και δημιουργικός, για το κοινό καλό ή αντίστοιχα ο πιο οργανωμένος, καινοτόμος ή σημαντικός για την ανάπτυξη του ανθρώπου, αν μιλάμε για εταιρείες και άλλες οικονομικές οντότητες. Εκτός αν αξία λογίζεται η “καπατσοσύνη” με τα χρήματα ή το εμπόριο.
Όμως, δεν γεννηθήκαμε όλοι ίσοι, αυτό είναι δεδομένο: Κάποιος γεννήθηκε στη Μπιάφρα και κάποιος άλλος είναι γιός του Ροκφέλερ, με όλους τους υπόλοιπους ενδιάμεσα. Οι πρώτοι είναι φυσικά πάντα πολύ περισσότεροι. Και όλοι μαζί, πλην των “Ροκφέλερ”, ίσως και το 99%. Επίσης, δεν έχουμε βρει κανένα άλλο σύστημα, πλην του καπιταλιστικού, που να προωθεί την ανάπτυξη του μεταβιομηχανικού τεχνολογικού πολιτισμού με τέτοια ταχύτητα και ταυτόχρονα να είναι συμβατό με την αδήριτη ανάγκη του ανθρώπου για ελευθερία λόγου και έκφρασης. Και η ελεύθερη αγορά είχε πάντα την “εξυπνάδα” να είναι η μόνη που συνοδεύει τις ανάπτυξη της, με πολιτικές ελευθερίες και δημοκρατία. Και στην καλή της εκδοχή, να μειώνει τις ανισότητες, με ένα στιβαρό κοινωνικό κράτος.
Η διαστροφή του συστήματος αρχίζει εκεί που το ελεύθερο γίνεται ασύδοτο. Η νέα πορεία αρχίζει κάπου εκεί προς το τέλος της δεκαετίας του ’70, πριν ακόμα ξεπεραστεί η μαζική παραφροσύνη της πυρηνικής ισορροπίας τρόμου του ψυχρού πολέμου και επωλουθούν πλήρως οι πληγές των μαζικών σφαγών του 20ου αιώνα από την μεταπολεμική ανοικοδόμηση. Χωρίς όμως να έχει βρεθεί, στο κλείσιμο της δεύτερης χιλιετίας, ένα πιο “πνευματικό” μοντέλο, για το πού οδεύει ο τεχνολογικός και καταναλωτικός μας πολιτισμός.
Εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες λοιπόν, οι αγορές γίνονται σιγά-σιγά από αναπτυξιακός μοχλός, απλός τζόγος - και όχημα υπερσυσσώρευσης πλούτου στα χέρια των πολύ λίγων. Η λειτουργία των τραπεζών και ο δανεισμός των κρατών από αυτές, η παρασιτική λειτουργία χιλιάδων χρηματιστών και η καταστροφική πολυπλοκότητα των τιτλοποιημένων δανείων και των ασφαλίστρων κινδύνου, δημιουργούν ένα νέο ληστρικό κόσμο, που θέλει να απομυζήσει πλούτο και να επιβάλει τους κανόνες του σε κοινωνίες και λαούς, κόντρα στη δημοκρατία και στην αίσθηση του δικαίου. Έναν κόσμο - “φούσκα”, που δεν αντιστοιχεί σε πραγματικά μεγέθη και μπορεί να σκάσει ανά πάσα στιγμή. Και ο σώζων εαυτόν σωθήτω...
Οι αγορές, όπως είναι σήμερα, αντανακλούν την πιο άπληστη πλευρά της ανθρώπινης ψυχής. Και όπως ο κομμουνισμός κατέρρευσε μπροστά στο καλτσόν και στο Μάρλμπορο, γιατί αδυνατούσε, μεταξύ άλλων, να “ενσωματώσει” τις αδυναμίες της ανθρώπινης ψυχής, σαν την τεμπελιά, την ιδιοτέλεια ή την ανάγκη για τον καταναλωτισμό και τη μόδα - έτσι και αυτές κινδυνεύουν να “ρίξουν έξω” το μοναδικό σύστημα που λειτούργησε μέχρι τώρα για την ευημερία του ανθρώπου, στη σύγχρονη εποχή.
Αν δει κανείς τον εκτροχιασμό τους ως θρυαλλίδα των εξελίξεων, μπορεί ίσως να είναι και αισιόδοξος: Φτάνοντας στο χείλος του γκρεμού, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα αναγκαστεί να λάβει υπόψιν του τον τελευταίο -ισμό, που αντέχει στην ιστορία. Τον ανθρωπισμό, που ίσως οδηγήσει σε ένα νέο προσανατολισμό την ανάπτυξη του είδους μας, μη μπορώντας να περιφρονήσει αυτή τη φορά τις ανθρώπινες αξίες.
* Ο Προκόπης Δούκας είναι δημοσιογράφος. Το άρθρο δημοσιεύεται για πρώτη φορά στην Παραπολιτική, στο πλαίσιο του αφιερώματος με τον τίτλο "Τι είναι οι αγορές;".
