Του Αριστείδη Χατζή*Όταν το Μάρτιο του 1973 η δημοσιογράφος του BBC Valerie Singleton ρώτησε, στα πλαίσια τηλεοπτικής συνέντευξης, την Υπουργό Παιδείας της Μεγάλης Βρετανίας, Margaret Thatcher, αν θεωρούσε πιθανό να αναδειχθεί σύντομα μία γυναίκα στη θέση του Πρωθυπουργού, εκείνη απάντησε: «Δεν νομίζω να γίνει στη διάρκεια της δικής μου ζωής». Δύο χρόνια αργότερα η Thatcher θα εκλεγεί ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος και σε έξι χρόνια θα γίνει η πρώτη γυναίκα Πρωθυπουργός της χώρας. Παρέμεινε στην...
...εξουσία για 11,5 χρόνια αλλάζοντας το πρόσωπο της Βρετανίας αλλά και του κόσμου.
Οι οπαδοί της τη θαυμάζουν για τους ίδιους ακριβώς λόγους για τους οποίους οι εχθροί της την απεχθάνονται:
(α) Συνέβαλε όσο ελάχιστοι στην τελική συντριβή του κομμουνισμού. Πιστή σύμμαχος των Η.Π.Α. και του Ronald Reagan, κράτησε τόσο σκληρή στάση απέναντι στο αρτηριοσκληρωτικό αλλά ετοιμοθάνατο καθεστώς του Κρεμλίνου ώστε η εφημερίδα του Κόκκινου Στρατού να την ονομάσει «Σιδηρά Κυρία». Η ίδια ενθουσιάστηκε όταν το έμαθε.
(β) Εφάρμοσε, ταυτόχρονα με τον Reagan, το μείγμα πολιτικής που κυριάρχησε σύντομα σε όλο τον κόσμο: λιγότερο κράτος, περισσότερη ελεύθερη αγορά.
Η Thatcher ανέλαβε την εξουσία στη χειρότερη στιγμή μεταπολεμικά για τη Βρετανία. Είχε προηγηθεί ο σκληρός «χειμώνας της δυσαρέσκειας» που οφειλόταν στην αποτυχία των Εργατικών να αντιμετωπίσουν τον στασιμοπληθωρισμό και την πετρελαϊκή κρίση. Ο πληθωρισμός είχε φτάσει στο 25%, τα συνδικάτα ουσιαστικά συγκυβερνούσαν, καταπνίγοντας κάθε προοπτική για ανάπτυξη, ενώ είχε αρχίσει να συζητείται σοβαρά το, εξευτελιστικό για τη Βρετανία, ενδεχόμενο προσφυγής στο ΔΝΤ.
Δεν δίστασε καθόλου, ούτε καθυστέρησε: συνέτριψε τα συνδικάτα αρνούμενη να υποχωρήσει σε εκβιασμούς, ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, μείωσε τις κρατικές δαπάνες, μείωσε τους συντελεστές φορολογίας, άνοιξε κλειστά επαγγέλματα, έδωσε κίνητρα σε εργάτες και απλούς πολίτες να αγοράσουν μετοχές αποκρατικοποιημένων επιχειρήσεων. Το σημαντικότερο όμως χαρακτηριστικό της πολιτικής της ήταν η αποφασιστική σύγκρουσή της με το status quo και η επιμονή της να περάσει την πολιτική της, ακόμα και όταν αυτή την έφερνε σε αντίθεση με μέλη του δικού της κόμματος, καθιστώντας την σταθερά αντιδημοφιλή. Όμως στις εκλογές κέρδιζε πάντα.
Τα μέτρα της όχι μόνο πέτυχαν να διασώσουν τη Βρετανία από την πτώχευση αλλά την οδήγησαν σε μια περίοδο ανάπτυξης και ευημερίας που κράτησε μέχρι την κρίση του 2008. Παρά την κριτική που της ασκήθηκε (δίκαιη και άδικη) οι διάδοχοί της και από τα δύο κόμματα συνέχισαν την πολιτική της διατηρώντας το μεγαλύτερο μέρος των επιτευγμάτων της.
Η ίδια τόνιζε ότι δεν είναι «πολιτικός της συναίνεσης αλλά πολιτικός της πεποίθησης». Διότι η Thatcher διέθετε κάτι πολύ σπάνιο για πολιτικό: σαφή πολιτική ιδεολογία. Ακούγοντας κάποτε, πριν γίνει πρωθυπουργός, έναν συντηρητικό πολιτικό να υπερασπίζεται σε κομματική ομιλία το «μεσαίο δρόμο», αγανακτισμένη τον διέκοψε βγάζοντας από την τσάντα της το Σύνταγμα της Ελευθερίας (The Constitution of Liberty) του μεγάλου φιλελεύθερου διανοητή F.A. Hayek. Το έδειξε στο κοινό και μετά το πέταξε στο τραπέζι. «Εδώ θα βρείτε αυτό που πιστεύουμε».
Όμως, αν και υιοθέτησε συχνά προοδευτικές θέσεις σε κοινωνικά θέματα, παρέμεινε μια συντηρητική πολιτικός με μεγάλες δόσεις εθνικισμού. Ο εθνικισμός της συνδέεται με τις χειρότερες πολιτικές της επιλογές, όπως η ανοχή στο Απαρτχάιντ και η αντιμετώπιση της απεργίας πείνας του Bobby Sands. Πολλοί σημαντικοί φιλελεύθεροι διανοητές τότε και τώρα καταδικάζουν με σκληρό τρόπο τη στήριξή της στις επεμβάσεις των Αμερικανών στο Ιράκ και αλλού, την παραβίαση δικαιωμάτων στον πόλεμο κατά του IRA, ενώ θεωρούν την οικονομική της πολιτική κορπορατιστική, όχι γνήσια φιλελεύθερη. Δεν έχουν άδικο. Τα μελανά σημεία στην πολιτική της αναδεικνύουν και τα όρια του φιλελεύθερου συντηρητισμού. Οι πλέον αποτυχημένες πολιτικές της, οι χειρότερες στιγμές της, ήταν αυτές που δεν ήταν φιλελεύθερες.
Όμως η Margaret Thatcher, η κόρη του μπακάλη από το Grantham, κατόρθωσε να αλλάξει τη χώρα της και τον κόσμο σαφώς προς το καλύτερο. Ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας της οφείλεται στην ισχυρή προσωπικότητά της. Ακόμα και όσοι της ασκούν κριτική δεν αρνούνται τις εντυπωσιακές ηγετικές της ικανότητες και ιδιαίτερα την αυτοπεποίθησή της και την επιμονή να υπερασπιστεί ό,τι θεωρούσε σωστό.
Όταν στην αρχή της θητείας της η οικονομική πολιτική της αργούσε να αποδώσει και η ανεργία αυξάνονταν ραγδαία, δέχτηκε σκληρή κριτική από κορυφαία στελέχη του δικού της κόμματος που την καλούσαν να υποχωρήσει. Η κριτική κορυφώθηκε στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος τον Οκτώβριο του 1980 όταν ακόμα κι εκεί της ζήτησαν να οπισθοχωρήσει. Η περίφημη απάντηση που έδωσε στη διάρκεια της ομιλίας της έμεινε διάσημη: «Υποχωρήστε εσείς αν θέλετε. Αυτή η Κυρία δεν πρόκειται να υποχωρήσει».
* Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μπορείτε να διαβάσετε πολύ περισσότερα για το άρθρο και για τη Θάτσερ εδώ.
