Η περίπτωση της Συρίας μου κέντρισε το ενδιαφέρον καθώς είχε τύχει να την επισκεφθώ δυο χρόνια πριν αρχίσουν οι ταραχές και οι αναμνήσεις εκείνου του ταξιδιού ήταν επίκαιρα...
...υπέροχες στο μυαλό μου. Ήθελα οπωσδήποτε να μάθω τι ήταν αυτό που τίναξε στον αέρα μια χώρα που στα δικά μου μάτια φάνηκε ήσυχη, όμορφη και σχετικά αναπτυσσόμενη.
Ξεκινώντας από τα βασικά, αντιλαμβάνομαι πλήρως ότι η ματιά ενός τουρίστα δεν μπορεί να είναι η πλέον αξιόπιστη για το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι μιας χώρας αλλά επιτρέψτε μου να παραθέσω κάποια πράγματα όπως τα θυμάμαι.
Η Συρία ήταν μια ήσυχη χώρα με ασφαλείς πόλεις, ειδικά για τους τουρίστες. Ναι, το πρόσωπο του Άσαντ υπήρχε παντού. Στα σιδηροδρομικούς σταθμούς, σε καταστήματα, σε ξενοδοχεία, σε πλατείες και κρατικά κτήρια. Ναι, ήταν σαφές το ποιος κάνει κουμάντο σε αυτή τη χώρα. Νομίζω ότι εδώ όμως χρειάζεται μια μικρή επεξήγηση. Αυτό που ήταν σαφές είναι ότι ο Άσαντ ήταν ένας μονάρχης κι όχι ένας δικτάτορας με την ευρωπαϊκή έννοια του όρου. Ήταν ένας μονάρχης σε μια χώρα που πάντοτε την κυβερνούσαν μονάρχες, σε μια κοινωνία χωρίς πολιτειακό μέτρο σύγκρισης. Εξάλλου, αναδείχθηκε μονάρχης ως διάδοχος του μονάρχη πατέρα του κι όχι ως πρωταίτιος κάποιου πρόσφατου πραξικοπήματος.
Επίσης, ο νεότερος Άσαντ ήταν για τα μέτρα της περιοχής σχετικά φιλελεύθερος κι αρκετά «δυτικός». Έχει σπουδάσει στο Λονδίνο, μιλά αγγλικά σε επίπεδο που του επιτρέπει να δίνει συνεντεύξεις στα δυτικά ΜΜΕ χωρίς μεταφραστές και δεν έχει κλείσει καν ακόμα τα 50, καθώς έχει γεννηθεί το 1965. Μην παρασύρεστε από τα δικά μας στάνταρ. Όλα αυτά είναι αρκετά σπάνια για έναν Άραβα ηγέτη γι' αυτό και για χρόνια η Δύση είχε βρει στο πρόσωπο του έναν αξιόπιστο συνομιλητή.
Θυμάμαι ότι ελάχιστοι Σύριοι που μιλούσαν ή υπονοούσαν πράγματα για πολιτικά θέματα εκείνη την εποχή δεν δέχονταν ότι η οικογένεια Άσαντ λειτουργούσε ως πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή. Αυτό που όλοι παραδέχονταν ήταν ότι χάρη στη δική τους συμβολή εξασφαλίστηκε ο σεβασμός όλων των θρησκειών στη Συρία. Εξάλλου, οι Άσαντ προέρχονται από τη μειοψηφική σιιτική κάστα των Αλαουιτών οι οποίοι παρόλο που αποτελούν μόλις το 11% του πληθυσμού ελέγχουν την κυβέρνηση και τον στρατό. Η παράμετρος αυτή εξηγεί και το γιατί σήμερα οι χριστιανοί της Συρίας (10%) στηρίζουν ή έστω ανέχονται το καθεστώς Άσαντ καθώς φοβούνται ότι η επικράτηση του Σουνιτών Μουσουλμάνων μπορεί να τους φέρει αντιμέτωπους με ένα αιματηρό πογκρόμ.
-Συρία κι Αραβική Άνοιξη
Επιστρέφοντας στα γεγονότα του 2011, τότε στη Συρία άναψε η φλόγα της Αραβικής Άνοιξης. Στους δρόμους ξεχύθηκαν χιλιάδες διαδηλωτές με δίκαια αιτήματα που απορρέουν από την τρομακτική φτώχεια της χώρας, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είναι συνυφασμένη με τέτοιους είδους καθεστώτα και τη γενικότερη αναταραχή στην περιοχή. Ένας πρόσθετος λόγος ήταν αυτός που ήδη αναφέρθηκε, δηλαδή το περίεργο σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης που πριμοδοτεί τους Σιίτες μουσουλμάνους που είναι σημαντικά λιγότεροι και πλουσιότεροι από τους πολυπληθείς και φτωχούς Σουνίτες.
Από την πρώτη στιγμή, διαφάνηκε ότι η Συρία δεν είναι ίδια περίπτωση με την Τυνησία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο καθώς ο Άσαντ δεν ήταν εξίσου αντιδημοφιλής με τους υπόλοιπους μονάρχες. Ο Άσαντ είχε και πιθανότατα έχει ακόμα την υποστήριξη του πολιτικού προσωπικού, του στρατού και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Έχει επίσης την υποστήριξη της λιβανέζικης Χεζμπολάχ, της πιο ισχυρής ένοπλης οργάνωσης του Σιιτικού Ισλάμ, του Ιράν και της Ρωσίας η οποία είναι και η βασική χώρα προέλευσης του οπλισμού του συριακού τακτικού στρατού.
Το 2013, η είδηση δεν είναι ότι οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να επέμβουν κατά του Άσαντ. Η είδηση είναι ότι ο Άσαντ αντέχει ακόμα κι αυτό κάτι δείχνει. Ο Μπεν Αλι, ο Μουμπάρακ και ο αδίστακτος Καντάφι άντεξαν μονάχα κάποιους μήνες. Ο Άσαντ έχει ήδη αντέξει 2,5 χρόνια κι αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε ένα απλό δείγμα στρατιωτικής υπεροχής. Ο Άσαντ αντέχει για εξακολουθεί να τον στηρίζει ένα μεγάλο κομμάτι του λαού της Συρίας. Όχι επειδή λατρεύει τις μοναρχικές του πρακτικές αλλά γιατί οι άλλοι που έρχονται είναι μάλλον χειρότεροι.
Ποιοι είναι όμως οι άλλοι; Αυτή είναι η ερώτηση-κλειδί του συριακού εμφυλίου, μια ερώτηση που η Δύση είτε απαντά αόριστα είτε προτιμά να μην απαντά. Αρχικά, οι άλλοι δεν είναι πια αυτοί που ήταν στην αρχή. Από τους περισσότερους διεθνείς αναλυτές προεξοφλείται πια ότι οι αντίπαλοι του Άσαντ δεν αποτελούν ομοιόμορφο σύνολο, κάτι που καθιστά δυσχερές το ενδεχόμενο μιας πολιτικής λύσης. Θεωρείται πια δεδομένο ότι στις τάξεις των αντικαθεστωτικών έχουν παρεισφρήσει οι πλέον ακραίες σέχτες των Σουνιτών Μουσουλμάνων, κάποιες εκ των οποίων, όπως αυτή, δεν κρύβουν την άμεση σχέση τους με την Αλ Κάιντα. Έχουν ήδη καταγραφεί δεκάδες περιστατικά φρικτής βίας εκ μέρους των αντικαθεστωτικών οι οποίοι φαίνεται ότι δεν διστάζουν να εκτελούν μαζικά αιχμαλώτους ή αλλόθρησκους.
Σήμερα, κατά τη γνώμη μου, στη Συρία διεξάγεται ένας πόλεμος που μόνο τυπικά μπορεί να περιγραφεί ως εμφύλιος. Μπορεί μεν οι αντιμαχόμενες πλευρές να έχουν την ίδια εθνική καταγωγή αλλά στην πραγματικότητα λαμβάνει χώρα ένας θρησκευτικός πόλεμος με έπαθλο την εξουσία. Δεν πιστεύω ότι μέσα από το ασκέρι των αντικαθεστωτικών μπορεί να αναδειχθεί μια κοινωνική τάξη που θα ζητήσει τις αλλαγές και τη Δημοκρατία.
-Η αποτυχημένη μπλόφα του Ομπάμα
Όλη αυτή η προβληματική είναι κοινή από το 2011 μέχρι και σήμερα, αν και μέσα σε αυτό το διάστημα καταγράφηκε μια μεγάλη εξτρεμιστική εκτροπή των αντικαθεστωτικών. Όλα αυτά όμως δεν αφορούσαν σχεδόν κανέναν μέχρι την 21η Αυγούστου, τη μέρα που καταγράφηκε ο μαζικός θάνατος αμάχων από τη χρήση χημικών όπλων. Μέχρι τότε, είχαν ήδη σκοτωθεί σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περισσότεροι από 100.000 Σύριοι, με δεκάδες διαφορετικούς τρόπους αλλά κανείς δεν έδειχνε καμιά φοβερή διάθεση να εμπλακεί στην περιοχή.
Η επίθεση της 21ης Αυγούστου δεν έχει ακόμα εξιχνιαστεί. Η επίθεση με χημικά έχει επιβεβαιωθεί αλλά δεν υπάρχει καμία δημόσια βεβαίωση ότι ήταν οι δυνάμεις του Άσαντ αυτές που τη διέπραξαν. Οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης φαίνεται ότι ενημέρωσαν τις κυβερνήσεις τους ότι η χρήση έγινε με πρωτοβουλία του Άσαντ. Η Ρωσία διαφωνεί. Ο Άσαντ μοιάζει πειστικός όταν ζητά να αποδειχθεί κάτι τέτοιο δημόσια, τονίζοντας ότι θα ήταν ηλίθιος να είχε χρησιμοποιήσει χημικά σε ένα μομέντουμ επικράτησης του στην επίμαχη περιοχή.
Της χρήσης των χημικών είχε προηγηθεί μια ρητή δήλωση Ομπάμα σχετικά με τις διαθέσεις της χώρας του έναντι της Δαμασκού. Η χρήση χημικών θα προκαλούσε μια οργισμένη αντίδραση του αμερικανικού Στρατού κατά του Άσαντ, κάτι που θα εξυπηρετούσε τους αντικαθεστωτικούς. Μήπως λοιπόν ήταν εκείνοι αυτοί που με μια προβοκάτσια προσπάθησαν να προκαλέσουν μια εξωτερική παρέμβαση υπέρ τους; Δύσκολο να απαντήσει κανείς.
Όπως σωστά έγραψαν αρκετοί ξένοι αναλυτές, η δημόσια δέσμευση Ομπάμα σχετικά με τα χημικά αποδείχθηκε μια μπλόφα την οποία δεν κατάφερε να διαχειριστεί ο σήμερα παγιδευμένος Αμερικανός πρόεδρος. Αν δεν ανακοίνωνε την επέμβαση της χώρας του, τότε θα προέκυπτε φοβερά ανακόλουθος και μάλιστα σε ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής που ως τέτοιο έχει ιδιαίτερη σημασία στην αμερικανική πολιτική σκηνή.
Όταν ήρθε η ώρα να ανακοινώσει την επέμβαση των ΗΠΑ κατά του Άσαντ, δεν βρήκε δίπλα του κανέναν. Δεν είχε εξασφαλίσει τη συναίνεση του ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ δεν έδειχνε καμία διάθεση να πάρει την πρωτοβουλία να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση και ο Κάμερον είχε ήδη αποτύχει να πείσει τους βουλευτές του. Ο Ομπάμα ήταν πια μόνος γι' αυτό κι έψαξε για...παρέα. Η προσφυγή στο Κογκρέσο δεν του εξασφαλίζει τίποτα περισσότερο από χρόνο. Χρόνο για την πιθανή προσκόμιση αποδείξεων για την εμπλοκή Άσαντ στην επίθεση της 21ης Αυγούστου, χρόνο για μια πιθανή αλλαγή πλεύσης του ΟΗΕ. Προς το παρόν, ίσως έχει καταφέρει ελαφρώς να πείσει το ΝΑΤΟ, τίποτα περισσότερο. Στο ενδιάμεσο, η Ρωσία έχει γίνει ακόμα πιο σαφής υπέρ του καθεστώτος Άσαντ.
-Αδιέξοδο
Ποια είναι η λύση όμως σε όλο αυτό το μπέρδεμα; Επιτρέψτε μου να σηκώσω τα χέρια ψηλά. Η Συρία είναι το πιο πολλαπλό μωσαϊκό που έχω συναντήσει και φαίνεται ότι δεν είμαι ο μόνος. Νομίζω ότι η πρώτη φορά που η Δύση διστάζει και διχάζεται τόσο πολύ.
Από τη μια, καταλήγω στο ότι τελικά μια πιθανή επέμβαση κατά του Άσαντ θα είχε τελικά καταστροφικά αποτελέσματα. Οι Αμερικάνοι κινδυνεύουν να πολεμήσουν στο πλευρό εκείνων που πολέμησαν στο Αφγανιστάν! Από τη στιγμή μάλιστα που η επέμβαση θα είναι περιορισμένης έκτασης και δεν θα αναπτυχθούν στρατεύματα πεζικού, μου μοιάζει φοβερά πιθανό η αποδυνάμωση του Άσαντ να προκαλέσει μια ταχύτατη προέλαση των εξτρεμιστών Σουνιτών, οι οποίοι στο διάβα τους θα κάψουν τα χλωρά μαζί με τα ξερά με τη Δύση τότε να σφυρίζει ξανά αδιάφορα.
Από την άλλη, ο Άσαντ δεν μπορεί να συνεχίζει να οδηγεί στο θάνατο οποιονδήποτε αντιδρά στο καθεστώς. Αν μάλιστα έχει χρησιμοποιήσει και χημικά όπλα, τότε μπορούμε να μιλάμε για έναν άνθρωπο που έχει περάσει πια πέρα από το όριο και είναι διαθέσιμος να κάνει το οτιδήποτε για να επικρατήσει.
Ιδανικά, θα μπορούσε να αναζητηθεί μια πολιτική λύση αλλά καταλαβαίνω ότι αυτό είναι εύκολο να το γράφω εγώ αραχτός στο laptop μου και αρκετά πιο δύσκολο στην πραγματική ζωή. Θα μπορούσε επίσης ιδανικά η Δύση να επέμβει κατά και των δυο πλευρών με στόχο να πετύχει μια προσωρινή παύση του πυρός. Φαντάζομαι ότι κι' αυτό είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί κάπου που τα πιστόλια μιλούν εδώ και ήδη 2,5 χρόνια.
Τι κάνεις λοιπόν όταν δεν μπορείς να διαλέξεις πλευρά και το αίμα των αμάχων νιώθεις ότι λερώνει τα δυτικά αδρανή χέρια σου; Δεν ξέρω, αλήθεια δεν ξέρω. Υπάρχει το επιχείρημα της αυτοδιάθεσης των λαών αλλά εδώ η επίκληση του με σοκάρει καθώς μπορεί να λάβει μόνο το εξής περιεχόμενό: αφήστε τους να σκοτωθούν κι ας κερδίσει ο ισχυρότερος. Είναι δύσκολο να ταυτιστώ με μια τέτοια άποψη όταν με ένα κλικ μπορώ να δω νεκρά βρέφη της Δαμασκού στην οθόνη του υπολογιστή μου.
Ποιοι είμαστε όμως εμείς οι Δυτικοί που θα κρίνουμε ποιος σφαγέας είναι ο λιγότερος κακός δυνάστης για το Συριακό λαό; Με ποια νομιμοποίηση θα καθορίσουμε τις εξελίξεις όταν ακόμα και ο ΟΗΕ προκύπτει ως θαυμαστής του Πόντιου Πιλάτου;
Μάλλον καταλήγω στο ότι όταν δεν ξέρεις και δεν είσαι σίγουρος για το τι θα προκαλέσεις, τότε δεν δρας. Στοιχηματίζω ότι μέχρι την τελευταία στιγμή, ακόμα και μετά την έγκριση του Κογκρέσου, ο Ομπάμα θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να απεγκλωβιστεί από το ενδεχόμενο να πάρει μόνος του την ευθύνη για το τι θα ακολουθήσει.
Όσο για την Ελλάδα, θεωρώ αυτοκτονικό το να εμπλακεί ενεργά σε μια τέτοια επέμβαση και θα ήταν προτιμότερο να πράξει ότι απαιτήσουν στο τέλος οι διεθνείς της δεσμεύσεις, χωρίς και πάλι να δείχνει φοβερά χαρούμενη γι' αυτό. Τα ελληνικά συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα από τον Άσαντ κι όπως μου είπε κι ένα έμπειρος φίλος «η Συρία είναι πολύ κοντά για να την αντιμετωπίσουμε με ηθικολογικά κριτήρια»...
