Η ιδιαιτερότητά μας δεν αφορά τόσο την τυπική λειτουργία των άμεσων οργάνων του κράτους αλλά την ουσιαστική αποδοχή της φιλοσοφίας της δημοκρατίας από την κοινωνία. Αυτό το ιδεολογικό δημοκρατικό έλλειμμα με τη σειρά του επηρέασε τελικά και την ουσιαστική λειτουργία των θεσμών. Η έλλειψη αποδοχής της φιλοσοφίας της δημοκρατίας εντοπίζεται, κατά...
....τη γνώμη μου, στην αμφισβήτηση της πλειοψηφίας να κυβερνά και στην εξασθένηση του σεβασμού των δικαιωμάτων των άλλων.
Η αμφισβήτηση της αρχής της πλειοψηφίας φαίνεται από την ύπαρξη γενικευμένης ανομίας, η οποία εμφανίζεται μάλιστα ως πολιτική ανυπακοή. Η αντίληψη «δεν μας αρέσει ένας νόμος, δεν θα τον εφαρμόσουμε» είναι αμφισβήτηση της ίδιας της αξίας της Δημοκρατίας. Αυτή με τη σειρά της συνεπάγεται την αντίληψη ότι οι αλλαγές δεν εξαρτώνται από την αλλαγή κυβερνήσεων αλλά από την εξωκοινοβουλευτική απόκτηση δύναμης. Συνεπάγεται την κατάτμηση της κοινωνίας σε ομάδες συμφερόντων που αγωνίζονται να επιβάλουν τη δική τους θέληση, την επικράτηση της συντεχνιακής λογικής και τη διάλυση κάθε έννοιας γενικού συμφέροντος. Η εκτεταμένη φοροδιαφυγή π.χ. ή το λεγόμενο κίνημα «δεν χρωστάω, δεν πληρώνω» εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη συντεχνιακή λογική.
Η αδιαφορία για τα δικαιώματα των άλλων είναι χαρακτηριστική σε πολλές εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Από την κατάληψη των πεζόδρομων από τα τροχοφόρα μέχρι τη βία στα γήπεδα. Το πιο χαρακτηριστικό και συχνό παράδειγμα είναι οι διαδηλώσεις μικρών ομάδων που παραλύουν τη συγκοινωνία σε όλο το Κέντρο της Αθήνας. Το συντεχνιακό συμφέρον επικρατεί οποιασδήποτε σκέψης και λογικής. Οι άλλοι πρέπει να υποφέρουν για να μας υποστηρίξουν, πρέπει να εξαναγκαστούν να ενδώσουν στα αιτήματά μας για να πάψει η ταλαιπωρία τους. Οι άλλοι μετρούν μόνο ως σύμμαχοι ή φίλοι στην υποστήριξη των εγωιστικών μας συμφερόντων, ποτέ ως άξιοι σεβασμού στην απόλαυση δικών τους δικαιωμάτων.
Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι από το σύνολο των δικαιωμάτων που προβλέπει το Σύνταγμα, ορισμένα θεωρήθηκαν ότι υπερισχύουν όλων των άλλων. Το δικαίωμα στην απεργία, στη συνάθροιση, στην ένωση, τα διάφορα κοινωνικά δικαιώματα επικράτησε να θεωρούνται ως υπερδικαιώματα που μπροστά τους κάθε άλλο δικαίωμα, ακόμη και το δικαίωμα στη ζωή, υποχωρεί. Θυμίζω ότι δεν υπήρξε ούτε μία μεγάλη εκδήλωση κατά της τρομοκρατίας που είχε 27 θύματα. Και, πιο πρόσφατα, η μνήμη για τους τρεις νεκρούς της Μαρφίν έχει ήδη ξεθωριάσει. Το ίδιο ισχύει και για άλλα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, όπως η ελευθερία του λόγου. Οι αντιδράσεις της κοινωνίας σε απαγόρευση έργων τέχνης ή σε καταδίκες για την έκφραση γνώμης ήταν υποτονικές σε σύγκριση με τις αντίστοιχες που εκδηλώνονταν σε κάθε πραγματική ή εικαζόμενη παραβίαση των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Η προτεραιότητα που δόθηκε στην άσκηση αυτών των δικαιωμάτων-ας τα πούμε συλλογικά για τις ανάγκες της συζήτησης- θεωρήθηκε ότι αποτελεί την ουσία της δημοκρατίας μας. Κάθε οικονομική διεκδίκηση και ανεξαρτήτως του τρόπου εκδήλωσής της θεωρείτο δίκαιη και δημοκρατική. Δεν υπήρχε αίτημα που να θεωρείται άδικο ούτε τρόπος διεκδίκησής του που να είναι αντιδημοκρατικός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι κινητοποιήσεις αγροτών που κατέλαβαν τους δρόμους απαιτώντας επιδοτήσεις απαγορευμένες από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα χρήματα που έλαβαν μπορεί τελικά να επιβαρύνουν όλους τους Έλληνες φορολογουμένους. Η κοινωνία, όμως, ποτέ δε συζήτησε τον δίκαιο ή άδικο χαρακτήρα αυτού του μέτρου για τον απλούστατο λόγο ότι στην Ελλάδα, όλα τα αιτήματα προς το κράτος για παροχές θεωρούνταν εκ προοιμίου δίκαια. Ούτε φυσικά αντέδρασε στον τρόπο διεκδίκησης που είχε όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της επιβολής.
Όπως κάθε οικονομική διεκδίκηση θεωρείτο δίκαιη, το ίδιο δίκαιη λογιζόταν κάθε απεργία. Το δικαίωμα της απεργίας από δικαίωμα των μισθωτών εξελίχθηκε σε δικαίωμα όλων. Έτσι, για παράδειγμα, εδώ και πολλά χρόνια έχει καθιερωθεί η απεργία δικηγόρων, ενώ πρόσφατα το δικαίωμα επεκτείνεται και στους δικαστικούς λειτουργούς. Το χειρότερο είναι ότι σπάνια ζητούνταν η γνώμη των μελών ενός κλάδου για την κήρυξη και τη συνέχιση πολυήμερων κινητοποιήσεων. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις είχαν και έχουν δυσανάλογη δύναμη σε σχέση με την ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων σε αυτές, με αποτέλεσμα συχνά να δημιουργείται μία στρεβλή εικόνα για τη θέληση των ίδιων των εργαζομένων. Απόδειξη αυτού ήταν η αντίδραση στην εφαρμογή του νόμου για τα πανεπιστήμια. Μόλις εξασφαλίστηκε ένας τρόπος έκφρασης της μεγάλης πλειοψηφίας των πανεπιστημιακών, αποδείχθηκε ότι η αντίδραση στηριζόταν σε μία δυναμική μειοψηφία.
Ολόκληρη η ομιλία του εδώ.