Μνήμη Ολοκαυτώματος: αυτό που συνέβη μπορεί να ξανασυμβεί

27.1.14


Η μνήμη του Ολοκαυτώματος στοιχειώνει τον κόσμο των ζωντανών, ακόμα περισσότερο των επιζώντων, εξαιτίας και της αναβίωσης του φασισμού στην Ευρώπη.

Η ιστορική προσέγγιση του φασισμού έχει σημασία, επειδή είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε και να αναγνωρίζουμε την ιδεολογία, την κουλτούρα και τις στρατηγικές εδραίωσης του φασισμού σε μαζικό φαινόμενο. Αυτή η γνώση δεν μας επιτρέπει πλέον να εκπλησσόμαστε ούτε να θεωρούμε τις εκδηλώσεις του φασισμού ως ανώδυνες. Όχι μόνο επειδή σε αυτή την «αντι-ιδεολογική ιδεολογία» στρατεύτηκαν οι πολίτες με ενθουσιασμό για τον «κοινό σκοπό».1 Αλλά και επειδή η μεταπολεμική Ευρώπη συγκάλυψε ενοχλητικές μνήμες και εμφανίστηκε ως θύμα του ναζισμού. Οι εμπλεκόμενες χώρες απέκτησαν μερίδιο από τη νέα συλλογική ταυτότητα του νικητή απέναντι σε έναν εχθρό που ενσάρκωνε το απόλυτο κακό.2 Αυτοί οι ευρωπαϊκοί μύθοι μιας Ευρώπης θύματος του ναζισμού, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Mark Mazower, διαλαλούσαν τον αναπότρεπτο θρίαμβο της ελευθερίας.3

Θα αναφερθώ σε τέσσερα ζητήματα που αφορούν την ερμηνεία του φασιστικού φαινομένου από τη σύγχρονη ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα και μπορούν να φωτίσουν τη φασιστική ιδεολογία σήμερα.

Οι ρίζες του φασισμού στη νεωτερικότητα

Ποιες ήταν οι ρίζες του φασισμού και κατά πόσο ο φασισμός αποτελεί παραφωνία στην ευρωπαϊκή φιλελεύθερη παράδοση; Ο φασισμός αποτελεί ευρωπαϊκή κληρονομιά. Ιδιαίτερα ο εθνικοσοσιαλισμός εντάσσεται στο κύριο ρεύμα όχι μόνο της γερμανικής αλλά και της ευρωπαϊκής ιστορίας. Επιπλέον ο φασισμός αντιμετωπίζεται ως η πλέον ευρωκεντρική ιδεολογία. Ήταν ένα πιστεύω ταυτόχρονα αντιαμερικανικό και αντιμπολσεβικικό.4

Ιστορικοί αλλά και κοινωνιολόγοι, όπως ο Zygmunt Bauman και ο Paul Gilroy αναλύουν τον φασισμό εντός του πλαισίου της νεωτερικότητας. Εννοούν με τη νεωτερικότητα την αλληλοδιείσδυση καπιταλισμού, δημοκρατίας και εκβιομηχάνισης. Θεωρούν την έννοια της νεωτερικότητας χρήσιμη πρώτον επειδή δεν περιορίζει τη συζήτηση για τον φασισμό στη Γερμανία, επειδή βγάζει τη συζήτηση από τον γερμανικό δρόμο. Δεν αντιπροσωπεύει δηλαδή μόνη της η Γερμανία την ανήθικη συμπεριφορά του αφανιστικού αντισημιτισμού. Δεύτερον, επειδή εισάγει μια σειρά φιλοσοφικά και ιστορικά προβλήματα στα οποία εντάσσεται το θεμελιώδες ζήτημα της σχέσης μεταξύ φυλετικού εθνικισμού, διακυβέρνησης και ορθολογισμού.

Ένα ενδιαφέρον άρθρο της καθηγήτριας Ανθρωπολογίας κ. Ποθητής Χαντζαρούλα εδώ.